فهرست صفحه

بخش اول:

کلیات پژوهش 1

کلیات 2

فصل اول: طرح تحقیقاتی 4

گفتار 1 - بیان مسئله 4

گفتار 2- سوال اصلی و سوال هاي فرعی 6

گفتار 3- فرضیه اصلی و فرضیه هاي فرعی 6

گفتار 4- تعریف مفاهیم کلیدي و ابعاد موضوع 7

گفتار 5- پیشینه پژوهش 10

گفتار 6- مشکلات اجرایی پژوهش 15

گفتار 7- اهمیت پژوهش 15

گفتار 8- اهداف پژوهش 16

گفتار 9- متغیرهاي پژوهش 17

گفتار 10 - سازماندهی پژوهش 18

جمع بندي 20

فصل دوم: مباحث مفهومی و نظري 21

د

گفتار 1 - مفاهیم سه گانه بحران، بحران شناسی و مدیریت بحران 21

گفتار 2 - روش تحقیق در پژوهش 25

گفتار 3 - چارچوب نظري پژوهش 36

جمع بندي 42

فصل سوم: پیشینه بحران سازي هاي سیاسی انگلستان درایران تاشروع دوران سلطنت پهلوي 44

گفتار 1- بررسی پیشینه تاریخی حضور انگلستان در ایران با رویکردي تحلیلی تاریخی 47

53 گفتار 2- بحران سازي هاي سیاسی بریتانیادردوران قاجارتا اجراي کودتاي سوم اسفند 1299

بند 1- حراست از هندوستان، نخستین دستاویز مداخلات سیاسی انگلیس در ایران 55

بند 2- سیاست هاي تجزیه طلبانه انگلستان در ایران عصرقاجار، جدایی هرات از شرق ایران، ابزارها، اهداف

و تاثیر بحران مذکور بر جامعه سنتی ایران 56

بند 3- بانک شاهنشاهی دردوران قاجار، سیاست هاي عملگرایانه بانک شاهنشاهی در راستاي توسعه

استعمار انگلیس در ایران 63

بند 4- انگلیس، نفت و بحران هاي سیاسی در دوران قاجار 69

بند 5- اجراي کودتاي انگلیسی سوم اسفند و انحطاط دودمان قاجار 77

جمع بندي 85

بخش دوم:

انگلستان وبحران سازي هاي سیاسی درایران دوران پهلوي وجمهوري اسلامی ایران 87

کلیات 88

ه

فصل چهارم: سلطنت پهلوي اول 89

بند 1- بانک شاهنشاهی و ادامه توطئه هاي اقتصادي انگلیس در ایران 91

بند 2- انگلستان و وقایع نفتی در عهد پهلوي اول 92

بند 3- حکومت رضاشاه دستاویز انگلیس در برابر هجمه کمونیسم 100

بند 4- جنگ جهانی دوم،از پایان ماموریت هاي انگلیسی رضاشاه در ایران تا بازخورد حضور نیروهاي ارتش

بریتانیا درایران 101

بند 5- رادیو بی بی سی، از تثبیت پادشاهی رضاشاه تا اضمحلال او 104

بند 6- انگلیس وحمایت از جریان بهاییت در ایران 108

بند 7- پلیس جنوب و حراست از منافع انگلستان در ایران 112

جمع بندي 120

فصل پنجم: سلطنت پهلوي دوم 122

گفتار 1 - همیاري استعمارانگلستان و قدرت نوپاي آمریکا دردوران سلطنت پهلوي دوم 123

گفتار دوم - کودتاي انگلیسی 28 مرداد در سازواري با تغییر حکومت مدل ساندرز، شکاف عظیم هویتی

بازخورد کودتاي مذکور 124

بند 1- تحولات سیاسی ایران تاپیش از ملى شدن صنعت نفت و تحرکات انگلیس در این برهه 125

بند 2- واکنش هاي سیاسی انگلستان پس از ملی شدن صنعت نفت در ایران تا پیش از کودتا 126

بند 3- ابزارهاي انگلستان در طراحی، هدایت و وقوع کودتا، آمریکا، نخستین هم پیمان انگلیس دربراندازي

کابینه مصدق 133

و

بند 4- انگلستان و ترغیب دربار پهلوي دوم و مخالفان دولت ملی گرایان 144

بند 5- رادیو بی بی سی و مطبوعات، ابزارهاي رسانه اي انگلستان در کودتا 145

بند 6- بحران اقتصادي دردولت ملی گرایان 147

بند 7- دیگر اقدامات انگلیس در اجراي کودتا 148

بند 8- انگلیس و اهداف کودتاي 28 مرداد 150

بند 9- بازخورد کودتاي انگلیسی 28 مرداد بر ایران 150

گفتار سوم- جدایی بحرین و نقش انگلیس در این خصوص، تکرار سناریوي جدایی هاي ارضی ازایران 158

بند 1- نگاهی گذرا بر سیر حاکمیت ایران بر مجمع الجزایر بحرین در طول تاریخ 158

بند 2- نفوذ انگلستان در منطقه خلیج فارس و بحرین 162

بند 3- بررسی اوضاع سیاسی بحرین در دوران سلطنت پهلوي اول 165

بند 4- فرجام بحرین و جدایی آن در دوران سلطنت پهلوي دوم 168

گفتار 4- فعالیت هاي جریان بهاییت در دستگاه پهلوي دوم 174

گفتار 5- سیاست هاي انگلیس در واپسین سال هاي سلطنت رژیم پهلوي دوم 184

جمع بندي 196

فصل ششم: دوره پیروزي انقلاب اسلامی 198

گفتار 1- بررسی تئوري هاي مربوط به پیروزي انقلاب اسلامی ایران، نقش انگلیس و غرب در اضمحلال

پهلوي دوم 200

گفتار 2- انگلستان، از تحریک اعراب خلیج فارس تا همیاري رژیم بعث عراق در حمله نظامی به ایران در

ز

201 شهریور 1359

بند 1- همکاري هاي اطلاعاتی استعمارانگلستان و غرب باعراق درجنگ علیه ایران 213

بند 2- سقوط انقلاب اسلامی ایران، نخستین رویکرد همیاري بریتانیا وغرب با عراق در حمله به نیروهاي

ایرانی 214

بند 3- تحریم تسلیحاتی جمهوري اسلامی ایران، رویکرد نظامی بریتانیا در شکست انقلاب اسلامی 215

بند 4- جنگ تحمیلی و بحران نفت خاورمیانه، نقش انگلستان در ایجاد شوك هاي نفتی ایران در خلال جنگ

تحمیلی 217

بند 5- بریتانیا و ترغیب اعراب خلیج فارس در همکاري با رژیم بعث عراق 224

گفتار 3- انگلستان و هجمه به مشروعیت نظام جمهوري اسلامی با حمایت از گروه هاي معاند 233

بند 1- فعالیت هاي ضد انقلابی سازمان مجاهدین خلق، حمایت هاي بریتانیا از نخستین گروه معاندنظام

جمهوري اسلامی ایران 233

بند 2- جبهه نجات ایران 252

بند 3- گروه درفش کاویانی 254

بند 4- گروه احمد مدنی 255

258 گفتار 4- تاثیر انگلستان در متشنج نمودن انتخابات ریاست جمهوري سال 1388

259 بند 1- رویکردهاي انگلستان در ایجاد آشوب در انتخابات سال 1388

بند 2- بازخورد اقدامات بحران ساز انگلستان درمتشنج نمودن انتخابات سال 88 بر ایران در ابعاد خارجی

و داخلی 266

گفتار 5- انگلستان ومسئله هسته اي ایران،تحریم ها،بازخورد حق دستیابی ایران به انرژي صلح آمیز هسته اي 280

ح

بند 1- بررسی اجمالی تاریخچه مسئله هسته اي در ایران پیش از پیروزي انقلاب اسلامی 280

بند 2- پرونده ي هسته اي ایران در ارتباط با غرب در دوره ي جمهوري اسلامی 282

بند 3- دلایل نگاه تبعیض آمیز غرب به مسئله ي هسته اي ایران قبل و بعد از انقلاب 284

بند 4- رویکردهاي کلان بریتانیا در توقف برنامه هاي هسته اي ایران 287

نتیجه گیري و چشم انداز کاربردي از روابط ایران و انگلیس 301

فهرست منابع 319

١

========

 

کلیات:

در بخش اول که با عنوان کلیات پژوهش از آن یاد می شود، ابتدا ابزارهاي بررسی و تشریح این موضوع که تاثیر

انگلستان در بحران سازي هاي سیاسی در ایران معاصر تا سال 1390 شمسی چه بوده است مورد نظر می باشد در

این خصوص، ابتدا باید این موضوع به اثبات برسد که حضورانگلستان در ایران، در بیشتر مواقع، به بحران سازي

هاي سیاسی مختلفی ختم شده است، به دیگر سخن، حضور انگلستان در جامعه ایران در بیشتر مواقع یک معضل

بزرگ براي کشور ایران و رجال سیاسی آن به شمار می رفته است پس از اثبات این نکته، بررسی سیر بحران

سازي هاي سیاسی انگلستان در ایران مورد نظر خواهد بود در این میان ابتدا باید افزود که نمی توان سیر بحران

سازي هاي سیاسی انگلیس در ایران را در به بازه زمانی خاص تفکیک نموده و سپس به تحلیل و تشریح آن

پرداخت لذا در راستاي ارائه تحلیلی دقیق و علمی بایستی سیرتاریخی حضور انگلستان و دلایل این حضور را

بررسی نمود در گام بعد، آنچه مورد نظر می باشد، انتخاب روش تحقیق و چارچوب نظري می باشد در راستاي

ارائه صرف وقایع تاریخی و فعالیت هاي سیاسی انگلستان در ایران، روش تاریخی مناسب می باشد، لکن یقینا

چنین روشی تحلیل دقیق و متقنی ارائه نخواهد داد روش جامعه شناسی تاریخی که دو بعد داخلی و خارجی آن

ابزارها، رویکردها، نتایج و بازخورد فعالیت هاي سیاسی انگلستان را در ایران به خوبی واکاوي می نماید، نیز به

صورت تلفیقی با روش تاریخی به کارگرفته شده است

چارچوب نظري استفاده مشتمل بر تحلیلی سه گانه از مدل وابستگی استعماري دوس سانتوس، مدل بی ثباتی

سیاسی دیوید ساندرز و مدیریت بحران مایکل برچر می باشد در مدل دوس سانتوس مراحل وابستگی به سه

مرحله وابستگی استعماري، وابستگی مالی- صنعتی و وابستگی علمی- فناورانه تفکیک شده است و در این

خصوص بحران سازي هاي سیاسی انگلستان در هر مرحله از حیات سیاسی ایران تا سال 1390 شمسی با یکی از

این مراحل سه گانه در تطابق می باشددر مدل بی ثباتی سیاسی دیوید ساندرز به ترتیب براساس شدت و حدت بی

ثباتی، تغییر رژیم، تغییر حکومت، چالش هاي خشونت آمیز و چالش هاي مسالمت آمیز را شاهد می باشیم مدل

مدیریت بحران برچر نیز شامل مراحلی همچون تهدید یک یا چند ارزش اساسی بازیگران، عدم تجانس،

برجستگی ژئواستراتژیک، مقولات، خشونت و نهایتا برون داد مهمترین عوامل بروز بحران می باشند و مراحلی

همچون شروع، گسترش، کاهش و نهایتا بازخورد، مهمترین مراحل مدیریت بحران تلقی می شوند

 

 

بااستفاده از موارد مذکور، در بخش اول این رساله، بیشتر گذري تاریخی بر سیر بحران سازي هاي سیاسی انگلستان

در دوران پیش از سلطنت پهلوي که شامل دوران افشاریه و زندیه و صفوي و قاجاریه می شود، داریم و همانطور

که در فوق بدان اشاره گردید، در راستاي آسیب شناسی هرچه بهتر از سبقه بحران سازي هاي سیاسی انگلستان در

ایران، ناچارا باید به بررسی تاریخی دوران ابتدایی حضور انگلستان در ایران پرداخت

بخش اول، به سه فصل تفکیک شده است در فصل اول، همانطور که بیان خواهد شد، مواردي همچون بیان مسئله،

سوال اصلی و فرعی و فرضیه هاي اصلی و فرعی، اهمیت موضوع، پیشینه موضوع، مطرح می گردند آنچه که در

فصل اول از اهمیت بالایی برخوردار است، اثبات این موضوع که حضور بریتانیادر ایران در بیشتر موارد با بحران

سازي هاي سیاسی گسترده اي مصادف بوده است

در فصل دوم، ابزارهاي و روش هاي تحلیل و تشریح بحران سازي هاي سیاسی انگلستان در ایران تبیین می گردند،

همانطور که بیان گردید روش هاي تاریخی و جامعه شناسی تاریخی(در ابعاد داخلی و خارجی) حول روش

پژوهش و مدل وابستگی دوس سانتوس و مدل بی ثباتی سیاسی دیوید ساندرز، حول چارچوب نظري پژوهش

قرار می گیرند در اینجا باید افزود که استفاده از نظریه مدیریت بحران مایکل برچر در راستاي تبیین هرچه بهتر

بحران سازي هاي سیاسی انگلستان در ایران و ارتباط آن با نظریه نظام سلطه بین المللی استفاده گردیده است که در

طول فصول مختلف رساله بارها از آن استفاده خواهد گردید

در فصل سوم، به برخی از مهمترین بحران هاي سیاسی منتج از فعالیت هاي بریتانیا در ایران دوران پیش از سلطنت

پهلوي اشاره خواهد شد دورانی همچون دوره افشاریه، زندیه، صفویه و قاجاریه در این فصل نیز سیاست هاي

استعماري انگلستان در قالب تحلیل سه گانه از مدل وابستگی استعماري دوس سانتوس ابتدا در عرصه نظام سلطه

جهانی بررسی خواهد شد، سپس مدیریت بحران هاي مذکور در قالب نظریه مدیریت بحران مایکل برچر تحلیل

می گردد و سرانجام بازخورد بحران هاي سیاسی بر کشور ایران و سیاستمداران آن تشریح و تبیین خواهد شد تا

بتوان سیر بحران سازي هاي سیاسی انگلستان در دوران بعد(پهلوي اول، دوم و دوران پس از انقلاب اسلامی) را

بهتر تبیین و تحلیل نمود